Yu Bugithin
A
Abib Bin m’on e pul ko kalendar ko Hebrew, gonpan lukngun e March nge mada’ ko lukngun e April; ma ku yima yog ni Nisan.
Acacia Ba gek’iy nma yib e flores riy ma ba el e ren riy.
Adar Bin ragag nge l’agruw e pul ko kalendar ko Hebrew, gonpan lukngun e February nge mada’ nga lukngun e March.
Agate Bmit e malang nib stotolang pulwon ma ba yo’or ra’en, machane ba ga’ nga daken e wechwech nge mare’niw.
Alabaster Bmit e malang nib munguy maba ra’en milik, ni yima ngongoliy yochi rume’ riy.
Aloe Ban’en ni bfel’ bon ni yima fek u bmit e pan. Yima fanay ni falay nge florida.
Alpha nge Omega Fithingan e bin m’on nge bin tomur e yol ni Greek, ni be yip’ fan e tabolingin nge tungun, bin m’on nge bin tomur, nge feni langob nge feni dariy thibngin Got.
Amethyst Bmit e malang nib stotolang pulwon ma ba (purple ara violet) ra’en.
Armor Madan e mael nib el el ni dabi kur ko saydon.
Artemis Fithingan ba got ni bpin nu Greece nma yong’olnag yin e ppin ngi i diyen.
Asherah Ba got ko yong’ol ni be’ ni bpin nma meybil yu Kanaan ngak; ma puluwon ko got ni pumo’on e Baal. Tomuren ni kol e Hebrew yu Kanaan ma bo’or i yad e i meybil ko gali got ney.
Astarte Ba got ko yong’ol nge mael ni un ta’fan kakrom u u Near East.
B
Baal Ba got ko yongo’ol ni i meybil piyu Kanaan ngay, ma puluwon ko got ni bpin e Asherah. Tomuren nike kol e Hebrew e nam nu Kanaan ka ra pired ngay ma yad tabab i meybil ko gal got ney.
Baal ko M’ag Fithingan Baal nma yog e girdi’ nu Shekem.
Balsam Bmit i gek’iy ni yima fek bogi ban’en riy ni bfel’ bon ni yima fanay ni falay nge florida.
Barley Bmit e grain ni ku yima yung ni bod e wheat ma ku yima kay.
Beelzebul Ba ngachal u lan e Bin Be’ech e M’ag ni fithingan fare mo’oniyan’ ni pilung ko gubin e kan ni kireb.
Binaw ku David (David’s City) Ulan e Bin Kakrom e M’ag e be yip’ fan bang u Jerusalem ni kol David ko mael nge fek u pa’ e girdi’ nu Jebus. Ma ulan e Bin Be’ech e M’ag e be yip’ fan yu Betlem.
Breastplate Bang ko madan e mael nma upnguy ngorngorey, ma yungyal’ e keru’uy e yima upnguy ngay nge ayuwegey ko gan e gat’ing nge saydon.
Bronze Bmit e wasey ni ba dake m’areniw ra’en.
Bul Fithingan e bin meruk e pul ko kalendar ni Hebrew, ni gonpan a lukngun e October nge mada’ nga lukngun e November.
C
Calamus Bmit e gerger ni bfel’ bon.
Camp Bang i ban’en nike yan i gif ba ulung i girdi’ ngay u tanggin e tent ara yochi na’un boch ngiyal’.
Carnelian Bmit e malang nib stotolang puluwon ma ba row ra’en. 444
Cart Ba karro ni l’agruw e tayapyap riy nma girngiy e os fa garbaw.
Cassia Ban’en ni yima fek u keru’ bmit e gek’iy ngu’un fanay ya bfel’ lamean.
Chalcedony Bmit i malang nib stotolang puluwon nib pathethaw ra’en ara ba ra’en milik.
Circumcise (Maad’ad ni bod ni yog e Motochiyel rok Moses) Ngan th’ab e biyach u taban e n’en ko pumo’on; Gubin e bitir ni pumo’on nu Israel ni yima maad’adnag, ko rofen ni gamen e meruk e rran yangren, nib pow ko m’ag u thilin Got nge girdi’ rok.
Coral Bmit e lugoch ni bfel’ ra’en ni yima fanay ni churwo’ nge ku boch e nunuw.
Couch Bangi chiya nib munguy ma ba ga’ radan ni yima par ara yima thig nga daken.
Cush Bang i binaw ni tabab ko yimuch u Egypt nge mada’ ko gin bay yu Ethiopia ngu Sudan riy e chiney.
D
Dagon Fithingan e bin th’abi ga’ e got rok piyu Filistia.
Dead Sea Bang i day ni ragag nge nel’ e mayel ko ngek u Jerusalem ni dariy ban’en riy ni bfos ya ir e th’abi buday ko day nu fayleng.
Demon Ba kan ni kireb ni bay gelngin ni nge gafgownag e girdi’, yima leamnag ni ir e tapigpig nge tamol’og ku Mo’oniyan’.
Desert Bang i ban’en nib mlik’ ma ba yan’yan’ ni ba ga’ nder tugul ban’en riy.
Dipper Fithingan ba ulung i t’uf ni bod ya’an ba nim nib n’uw kolen.
Dongki (Donkey) Ba gamanman ni bod bochi os nib achig nma fek e chugom nge girdi’.
Dove Bmit e bulogol nib wechwech ma ir e pow ko gapas.
Dragon Ba gamanman ni bay ko yat ni bod ba galuf nib ga’, ir e pow ku Mo’oniyan’ ko Revelation 12:3–13.
Duwan e Felfelan’ (Year of Restoration) ara (Jubilee) Gubin e wugem e duw u Israel, mra be’ ma nge sul e tirok ngak. U lan re duw ney e yima sulweg e binaw fa na’un fa chugom ko an som’on ni tafen ara fen, ma yima pag e sib ni Jew nge yan nike puf mat’won, ma dab ni woldug u lan re duw nem.
E
Efod Yu yang u Bible e de tamilang fan e re bugithin ney riy, machane yu yang e be yip’ fan bang ko mad rok fare Prist Th’abi Ga’. Ma yu yang e be yip’ fan ban’en ni yima fanay ngan nang e tin bayib nga m’on.
Elul Bin nel’ e pul ko kalendar ni Hebrew; gonpan lukngun e August nge mada’ nga lukngun e September.
Emperor Ba pilung nib yo’or e binaw nge nam ni bay u tan lungun.
Epicurean Pi’in ur folgad ko machib rok Epicurus, ni be’ u Greece ni i yog ni felfelan’ e ir e th’abi tolang ko tin ni bfel ko yafos.
Epileptic Be’ ni bay ba m’ar ko thamthaem rok’ nma da’da’ me thig nga but’.
Ethanim Bin medlip e pul ko kalendar ni Hebrew, lukngun e September nge mada nga lukngun e October, boch e ngara’ ma kunog ni Tishri. 445
Ethiopia (mu guy e Cush)
Eunuch Be’ nib pumo’on ni kan maad’adnag ni dabkiyag ni ngar pirew e ppin.
F
Fayleng ko Yam’ Bangi ban’en nma leamnag e girdi’ nra yim’ e girdi’ me yan ngay nib talumor ni bay u tane but’ u ar.
Feldspar Ba malang nib el mab yo’or ra’en ma ba galgael.
Fig Ba gek’iy ni yima kay wom’ngin. Ngiyal’nem e Fig e pow ko flaab nge gapas. Yima fal’eg e kek nge wayin riy, ma yuwan e yima lifith ni dug, pilet, nge ambrela, ma ku yima fanay ni flay. Fig e reb e ban’en nrib t’uf ko Filistine.
Filosofer (Philosopher) Be’ nma be’eg nge fil bokum ban’en u fayleng ni nge nang fan e yafos.
Flax Yoch ke waldug ni yima yung ni tha’an keru’ e yima fal’eg e mad ni linen riy.
Frankincense Ba incense nib tolang puluwon mab t’uf nni fek ko logwen kenggin bmit e gek’iy ni yira urfiy ma bfel’ bon.
G
Gachalpen (Apostle) Reb fa ragag nge l’agruw i pumo’on ni mel’eg Jesus ni ngu’ur leked ma yad be ayweg. Ku yima yog ku Paul nge ku boch e Kristiano u lan e Bin Be’ech e M’ag.
Gapgepnag (Anoint) Ngani liyef ara ni pu’og e gapgep ko olive nga daken be’ ni yibe ta’fan ara yibe ta’ nga ba liw ni nge rin’ ba marwel.
Garnet Bmit e malang nib stotolang puluwon ma ba row ra’en ni yima fanay ko nunuw.
Gazelle Bmit e deer nra mithmith ma rib towrug ni bfel’ i yaliy.
Gentile Demutrug be’ ni gathi ba Jew.
Gin Ba Thothup (Holy Place) Bang u lan e Tempel nib ga’ ma bmigid ko Gin Th’abi Thothup ni bangi kateng e bay u thilin e gal senggil ney.
Gin Th’abi Thothup (Most Holy Place) Ba senggil u Tempel ni rib ga’fan, ya tagil’ e Kahol ko M’ag. Go’ fare Prist ni Th’abi Ga’ e ra yan nga langgin e re senggil ney nri ta’abyay u reb e duw ko rofen ni Yaran e Bayul.
Girngiy e pow (Cast lots or draw lots) Rogon ni yima Duwgiliy ban’en e yima girngiy baley lek u fithik’ bthum nib thilthil n’umngin, ara non’ yochi malang nga but’ ni bay e pow riy, nge ku boch nma rin’ yu Israel ni yalenrad nib thilthil rogon.
Grain Yochi awoch ni bod e komey ni yima kay.
Grape Bmit e woldug nma garawraw ni yu punug wom’ngin ni yima kay, yima gilk’ad ngeb e raisin riy ma kuyma ngongliy e wayin riy.
H
Hades Thin nu Greece ni bay ko Bin Be’ech e M’ag ni be yip’ fan e fayleng ko yam’.
Harp Ba talin e musik ni dalip e tabthung riy ma bay bogi seng u thilin ni ir e yima chubeg nga buguli pa’ey.
Hebrew Girdi’ nu Israel, boch ngara’ ma kunog e Jew ngorad.
Hermes Fithingan ba got nu Greece ni ir e tamol’og ko pi got.
Honey Ba ggan nib athib ma ba mulogguy nma kunuy e ngul ko flores. 446
Hyssop Bmit e gerger nib tapa’pa’ ni yima fenay ni ngu’un lithag ko gapgep fa ran ngan atngiy u nap’an e pi gam’ing ko taliw.
I
Incense Ban’en ni yima urfiy nge yan bon ni bfel’. Ma urfiy piyu Israel u nap’an e meybil.
J
Jackal Bochi gamanman ni malboch ni bod ya’an bmit e pilis ni fox fithingan.
Javelin Ba sarey nib ngoch mma ba’ud ni i fek e salthaw kakrom.
Jasper Bmit e malang nib stotolang pulwon ni bo’or ra’en; bin nnog u Bible e gonpan ba galunglung ara ba tamilang ra’en.
Jebusites Ba ulung i girdi’nu Kanaan ni ur pired u Jebus niki yima yog e re gin’em ni Jerusalem.
Jews Girdi’ nu Judah ara chon e genong ku Judah, me boch ngara’ minog ngak demutrug be’ ko fa ragag nge l’agruw i genong nu Israel.
K
Kahol ko M’ag (Covenant Box) Ba kahol ni ren ni kan ing ko gol ntagil’ fa gal raba’ i malang ni kan yoloy fa ragag i Motochiyel nga daken.
Kislev Bin mereb e pul ko kalendar ni Hebrew, i tabab u lukngun e November nge mada’ nga lukngun e December.
Kerubim Ban’en nib fos ni bay pon ni kan weliy rogon ko Ezekiel 1:5–13.
L
Leviathan Fithingan ba kokow nu maday ni bay ko yat ni be yip’ fan e togopaluw nge kireb; ku bay murung’agen ko babyor rok yu Kanaan kakrom.
Levite Be’ ko genong ku Levi, fa be’ ni pumo’on nma ayuweg e prist ko pi farwol ko gam’ing u Tempel.
Lily Bmit e giyab ni bfel’ ya’an e flores riy.
Low nib to’ar (Abyss) Bang i ban’en nib to’ar u lan e fayleng ni kani kalbusnag e pi mo’onyan’ riy nge taw ko bin tomur e gechig.
Lyre Bmit e harp ni talin e musik.
M
Maad’ad ni bod ni yog e Motochiyel rok Moses Mu guy e (Circumcise).
Madnom ko Flowa Ndariy e Is Riy (Festival of Unleavened Bread) Ba madnom rok yu Israel ni medlip e rran n’umngin nap’an ni yima tay nga tomur ko Paluk’af, ni fan ko fa ngiyal’ kakrom ni chuw e pi chitamangirad ko sib u Egypt. Re wik nem e dabni kay e flowa ni bay e is riy.
Madnom ko M’ug e Pul (New Moon Festival) Yima tay re madnom ney ko rofen ni kafiniyag ni ngan guy e pul nri kab gilgith. Rofen ney e danir maruwel ya ngan toffan, mini meybil, mini pi’ e maligach, mini abich ngan madnom.
Madnom ko T’ar Wom’engin e Woldug (Harvest Festival) Ba madnom rok yu Israel ko ngiyal’ ni ngan th’ab e wheat ni yima tay u tungun e May ma wugem e rran nga tomuren e Paluk’af.
Madnom ko Temple (Festival of Dedication) fa (Hanukkah) Nap’an e ra’ay nge nel’ i ragag nge lal e duw nga m’on ni dawori yib Kristus me cham yu Israel ngar li’ed e pi to’ogor rorad ni ka’ar koled fare Tempel u Jerusalem; me sul fare Tempel 447
ngak yu Israel mra madnom niged ni meruk e rran. Re madnom nem ni thin ni Hebrew e “Hanukkah” fithingan.
Madnom ko Yochi Na’un (Festival of Shelters) Ba madnom rok yu Israel ni yima tay u tungun e mt’ar wom’engin e woldug, ni nge pugworan e pi duw ni i malekag e pi chitamangirad ni kakrom u daken e ted i yan. Yima toy yochi na’un ngu’un par riy u nap’an re madnom ney.
M’ag (Covenant) Yalen ba tha’ nike ta’reb an’uy ngay; u thilin l’agrow ni’ ara l’agruw ke girdi’, ara thilin Got nge be’ ara Got nge bake girdi’. Re bugithin ney ko Bin Kakrom e M’ag Rok Got e be yip’ fan rogon e tha’ni nge par u thilin Got nge girdi’ nu Israel ni ta’reban’rad ngay u nap’an Moses.
Maligach ko Denen (Sin Offering) Ba maligach ni nge chuweg e denen ko prist.
Maligach ni Grain (Grain Offering) Ba maligach ni grain e yima pi’ ni yibe og e magaer ngak Got.
Maligach nma Gapaseg Thilin Got nge Girdi’ (Fellowship Offering) Ku reb e maligach ni be dag nike fel’ thilin Got nge girdi’. Bang ko fare gamanman e ir e kan urifiy u daken e altar; ma gin ke magey e ke kay e girdi’ ni yad be un ko meybil u rom.
Maligach ni Mo’oruf (Burnt Offering) Ba maligach ni kan urfiy ba gamanman nib polo’ u daken e altar; boch e maligach e kemus ni yuyang ko gamanman e yima orfeg.
Manna Ba ggan ni i kay yu Israel nnap’an ni yad be malekag u ted i yan. Nochi ban’en ni ba wechwech ma ba gilgith ni bay oloyen (mu guy e Exodus 16:14–21).
Mandrake Ba mit e pan nib achig ni yima leamnag nra kay be’ ni bpin wom’engin fa lik’ngin me momnag ni nge diyen.
Messiah Fithingan ba liw ko Hebrew ni fan e “En ni kan Gapgepnag” nnog ngak fare Tabiyul nni micheg ni bayib, ni wub rok’ e i yog e pi profet nib kakrom u m’on ni nge yib. Re bugithin ney ni Greek e Kristus; ta’reb fan.
Millet Bmit e grain ni yima yung ngu’un kay wom’engin.
Molek (Molech) Reb e got ko girdi’ ni kakrom u Kanaan.
Motochiyel (Law) Ireram fithingan fa lal ke babiyor ni bay nga m’on ko Bin Kakrom e M’ag nma yog e Jew, ma ku yima yog ko yuke Babiyor rok Moses. Yungyal’ minog ko Bin Kakrom e M’ag.
Mow (Vow) Yibe micheg bbugithin fa yibe micheg ban’en ni ngan rin’ u fithingan Got.
Mule Ba gamanman ni ba chugur ya’an ko os, ya chitiningin e ba os ma chitamangin e ba dongki.
Mustard Ba ke woldug nib ga’ ma rib achichig awochngin, yima bilig awochngin ngu’un tay ko ggan ni nge fel’eg lamen.
Myrrh Guy u ba gek’iy ni bfel’ bon ma ba tolang pulwon, ma ku yima fanay ni flay (Mark 15:23) ma ku yima fanay ngak be’ nike yim’ u m’on ni ngan k’eyag (John 19:39).
Myrtle Bmit e gek’iy nma par nib galunglung ni gubin ngiyal’.
N
Nard Bmit e florida nib tolang pulwon ni yima fek u bmit e gek’iy.
Nazarene Yima yog ku be’ ko binaw nu Natharet. Ma ku u nog ni yibe 448
yip’ fan Jesus, nge tin som’on e kristiyano (muguy Acts 24:5).
Nazirite Be’ ni ognag ir ngak Got nge mow nga daken, ma dabi unum e wayin fa biya, dabni th’ab piyen lolugen, ma dabi math ko yam’.
Nifiy ni dabi math (Hell) Bangi ban’en ni tafen e gechig. Ni bay e nifiy riy.
Nisan Mu guy e Abib.
O
Olive Bmit e gek’iy ni yima yung ya bfel’ wom’engin ma yima fek e gapgep riy.
Onyx Bmit e malang ni ba stotolang pulwon ma ba yo’or ra’en.
Orion Ba ulung i t’uf.
Ostrich Ba arche’ nrib ga’ nder changag, ma l’agruw buguli’ay ma bpey ko mil. Ra ilal reb ma gonpan ragag e fit tolngin ma 175 e pawn tomalngin.
P
Pag e abich (Fasting) Dabkuni abich ni bay nap’an ni fan ko meybil ngak Got.
Paluk’af (Passover) Ba madnom rok’ piyu Israel yad ma madnom ni fan e ni chuweg e tin kakrom e Hebrew u tan pa’ yu Egypt. Fare Engel ko yam’ e li’e bin nganni’ u gubin e tabnaw nu Egypt me luk’af gubin e tabnaw ko pi Hebrew. Exodus 12:23–27.
Paradise Fithingan yu tharmiy. (Luke 23:43)
Pentekost (Pentecost) Thin nu Greece ni fithngan e madnom rok piyu Israel ni Madnom ko T’ar Wom’engin Woldug. Fan e Pentekost e wugem ya yima tay re madnom ney u wugem e rran nga tomuren e Paluk’af.
Pharisee Ba ulung i girdi’ ko taliw rok e pi Jew u nap’an Jesus. Yad ba almirin ko Motochiyel ku Moses nge ku boch ni ku non’ ngay ni kakrom i yib.
Pi Chon e Tharmiy (Heavenly Beings) Bogi kan (muguy e Genesis 6:2)
Pleiades Fithingan ba ulung i t’uf. (Job 9:9)
Bpin rok’ (Concubine) Be’ ni bpin nma pigpig ngak be’ nib pumo’on ma kuyow ma par ngu’ur fakyew e btir. Machane gathi ir le’engin fare pumo’on. Bay mat’wun ni ir e bpin rok ma fare mo’on e yima yog ni figirngin.
Pi Tayugang’ Ko Prist (Chief Priests) Mu guy e prist.
Pomegranate Wom’engin bmit e gek’iy ni yima kay, nib rowrow, ma bod wom’engin ba arfath nib ga’.
Prist (Priest) Be ni pumo’on nma gagyegnag e gam’ingin e liyor u Tempel mma pi’ e maligach.
Prist ni Owchen Levi (Levitical Priest) Ba prist ko Hebrew ni be’ ko genong ku Levi.
Prist ni Th’abi Ga’ (High Priest) Bin bugulebuth e liw ko Prist. Go’ ir e ma yan ngalan e Gin Th’abi Thothup u Tempel.
Profet (Prophet) Be’ nma weliy e thin ku Got ngak e girdi’.
Q
Quartz Bmit e malang ni ba stotolang pulwon ma ba yo’or ra’en.
Queen Le’engin e pilung.
R
Rabbi Thin ni Hebrew ni fan e Sensey Rog. 449
Ragag e Pasent ni Fen Got (Tithe) Ragag e pasent ko tin ke thognag be’ ko maruwel ni ki i tay ara wom’engin e woldug rok e fen Got ni thingari pi’ ngani maruweliy e tirok’ Got ngay. (Malaki 3:10)
Red Sea Fithingan yu yang i lipath nge mariw ni aram tagil’ fapi n’en ni buch nni weliy ko Exodus 13.
Rran ko Dum’madil (Day of Preparation) Bin nel’ e rran, (Friday), ni rofen ni yima t’ar madilen e Sabbath (Sebedo).
S
Sabbath Bin medlip e rran ko wik ko girdi’ ni Jew, ra tabab nike aw e yal’ ko Friday nge mada’ ko ngiyal’ nike aw e yal’ ko Sebedo. Ba rran nib thothup ni dabni maruwel.
Sadducees Bochi ulung ko taliw ko pi Jewish u nap’an e Bin Be’ech e M’ag nib ga’ ni prist chonggin.
Samaritan Be’ nu Samaria ni bbinaw u thilin yu Judea ngu Galilee.
Sanctuary Ba na’un nib tabgul ni fan ko meybil nge liyor ngak Got. Ku yima yog ko chi gin tagil’ e maligach ma gathi fare na’un ni ga’ngin.
Sapphire Ba malang ni rib tolang pulwon ma ba ga’ ni yarra’ ra’en.
Scepter Ba lek nib ngoch nma kol e pilung ni pow ko lung, nib ga’ lungun.
Scorpion Bochi gamanman nma gararaw ni meruk ay ma ba n’uw buk’ ma bay e yub rok.
Shebat Bin ragag nge ta’reb e pul ko kalendar ni Hebrew, lukngun e January nge mada’ nga lukngun e February.
Shield Bangi wasey nib ga’ radan ni yima fek ko mael ni ngu’un pilig e sarey, saydon nge yar ngay.
Sivan Bin dalip e pul ko kalendar ni Hebrew, i tabab u lukngun e May nge taw nga lukngun e June.
SOMOL Ireray e re ngachal ni kan fanay ko re ke Bible ney nike yan nga luwan fithngan Got ko Hebrew ni bay ko bin Kakrom e M’ag ni Yahweh.
Spring Fithingan bangiyal’ ko yafang ni be chuw e ayis u daken e but’ ma be tabab ni be sul yuwan e gek’iy nge flores.
Sulfur Ban’en nma yik’ nib gel gawalngin me yib bon nib kireb.
Synagogue Ba na’un nma mu’ulung e Jews ngay ko meybil nib ga’ ni gubin e Sabbath.
T
Tabayul (Savior) Ma yip’ fan Jesus Kristus ni cha’ ni Got e mel’eg ni nge ayweg me bayuliy e girdi’ rok.
Tamachib ko Motochiyel (Teachers of the Law) Pumo’on ni yad ma fil ko girdi’ fan e motochiyel ko Bin Kakrom e M’ag, nrib ga’ nga daken e lal kean ni som’on e babyor.
Tambourine Ba talin e musik ni bochi drum ni kan the’the’ yochiyang i wasey u marichelen ni yira rurug me chobchob, baga’ ni bpin e ma chubeg.
Tebeth Bin ragag e pul ko kalendar ko Hebrew, lukngun e December nge mada’ nga lukngun e January.
Tenant Be’ nma woldug u daken e binaw ku be’ me pi’ puluwon ni boch wom’engin e woldug ko fagi binaw.
Tent Bangi lay ni kan n’uf ngalang nga yu ley i gek’iy.
Tent u P’eowchen Somol (Tent of the Lord’s Presence) Ba Tent nib 450
ga’ ni kan weliy ya’an ko Exodus 26, ni ir tagil’ e meybil rok yu Israel nge taw ko ngiyal’ nike toy Solomon e Tempel.
Topaz Bmit e malang nib stotolang puluwon ma ba maguchol ra’en.
Turquoise Bmit e malang nib stotolang pulwon nib yarra’ ra’en, ma ku ma ma’athuk ra’en e galunglung ngay.
U
Urim and Thumim L’agruw i ba’nen nma fanay e prist nu Israel ni ngan nang lanyan’ Got.
W
Wheat Bmit e grain ni yima ngongliy e flowa riy.
Y
Yaran e Bayul (Day of Atonement) Bin th’abi ga’ ko pi madnom nib thothup nu Israel, ni aram e rofen ni fare Prist ni Th’abi Ga’ e ma pi’ e maligach ni fan ko denen rok e girdi’ nu Israel. (Levitikus 16)
Yoke Baley i gek’iy nib tomal ni yima ayliy nga daken bilel’ugun l’agrow i garbaw ngan m’ag, ni fan e nge yag nra girngiy ban’en ni bod e karro ni ta’reb rogorow ngay.
Z
Zeus Fithingan e bin th’abi tolang e got rok yu Greece.
Zion Ku reb i fithingan yu Jerusalem. Ma ku yima yog ko fare burey nu Jerusalem nni toy e Tempel ngay.
Ziv Fithingan e bin l’agruw e pul ko kalendar ko Hebrew, ni tabab u lukngun e April nge taw nga lukngun e May.